Vrijwel elke hondeneigenaar krijgt er vroeg of laat mee te maken; het (aanstaand) overlijden van een geliefde viervoeter door ziekte of ouderdom. Het is de keerzijde van het leven met en het houden van honden. Voor veel mensen staat het overlijden van hun hond gelijk aan het wegvallen van een partner, familielid of kind. Het kan dan ook heel confronterend zijn om te zien dat je hond ouder wordt of om te horen te krijgen dat hij¹ ongeneeslijk ziek is. Als het einde nadert…. hoe gaan we daar dan mee om? Hoe maken we het beste van de tijd die ons nog rest
Heftige emoties
Er bestaat niet zoiets als een standaard methode die voorschrijft hoe je je moet gedragen of voelen in deze situaties. Ieder heeft zo zijn eigen, strikt persoonlijke, beleving en benadering. De één zal er misschien bewuster mee bezig zijn dan de ander. Sommige mensen zijn er heel nuchter onder, anderen zien juist enorm op tegen het moment van afscheid nemen.
De bekende hondentrainster Grisha Stewart vertelt in een ontroerende blog² bijvoorbeeld dat ze al jaren bezig was met het steeds dichter naderende overlijden van haar hond Peanut. Ze beschrijft het als een soort ‘pre-rouw’. Ze was zelfs bang dat ze van een brug zou springen als hij eenmaal gestorven was en vroeg haar familie goed op haar te letten. Uiteindelijk bleek ze er beter mee om te kunnen gaan dan ze dacht en heeft ze haar eigen manier gevonden om het verdriet te verwerken en Peanut te gedenken.
Onderzoek Spitznagel
Dit soort intense gevoelens en gedachtes zijn bepaald niet zeldzaam. Oog in oog komen te staan met de sterfelijkheid van je liefste en trouwste maatje kan een enorme impact hebben op je leven. Een ander voorbeeld op dit gebied vindt men terug in de resultaten van een onderzoek³ dat onlangs werd uitgevoerd door een team wetenschappers onder leiding van neuropsycholoog Mary Beth Spitznagel van Kent State University in Ohio.
Hieruit bleek dat mensen die moeten zorgen voor een chronisch of terminaal zieke hond of kat bovengemiddeld veel last hebben van stress, angst en depressieve gevoelens. Volgens de onderzoekers zou men bij vergelijkbare scores in de ‘humane mantelzorg’ zelfs in aanmerking komen voor professionele hulp.
De huisdiereigenaren gaven daarnaast nog aan dat zij te maken hadden met verregaande negatieve gevolgen voor hun financiën, mentale en lichamelijke gezondheid, sociale en werkgelegenheidsstatus en relaties.
Complexiteit
Spitznagel: “De meeste eigenaren van gezelschapsdieren beschouwen hun huisdier als onderdeel van het gezin, dus het was geen verrassing dat de emotionele reactie van de huisdierverzorger vergelijkbaar zou zijn met de reactie die we vaak zien bij mensen die zorgen voor een ziek familielid. Ik was echter verbaasd over hoe hoog de algemene lastendruk in deze groep was.”
In een redactioneel commentaar bij de studie schrijft dierenarts Katherine Goldberg van de Universiteit van Tennessee: “De conclusies zijn niet verrassend voor mij, gezien het niveau van stress en verdriet van de huisdiereigenaren die ik tegenkom. Terwijl onze relaties met dieren aan het veranderen zijn, helpen dit soort studies om verder te onderzoeken op welke manier de gezondheid van de mens wordt beïnvloed. Ik denk dat er nogal wat popularisering is van het idee dat huisdieren ‘goed voor je zijn’, en dat sterke gehechtheid aan dieren over het algemeen wenselijk en zelfs therapeutisch is, maar deze studie wijst op de complexiteit van mens-dier relaties.”
Hoewel het in dit onderzoek niet in alle gevallen om een terminaal ziek dier ging, kunnen we er wel uit opmaken dat het omgaan met een naderend overlijden van grote invloed kan zijn op iemands dagelijks functioneren. De heftige emoties die ermee gepaard gaan, zijn zeker niet overdreven of aanstellerig; deze gevoelens geven alleen maar aan hoezeer onze honden ons aan het hart gaan, hoe belangrijk hun plek in ons leven is en hoe hecht onze band kan zijn.
Tekst loopt door onder de foto
Persoonlijk proces
Omdat het zo’n persoonlijk proces is, is het erg lastig om iets te zeggen over de wijze waarop mensen hier het beste mee om kunnen gaan. Je kan nu eenmaal niet voor een ander bepalen hoe hij zich moet voelen of gedragen. Het is echter wel van belang dat we naast alle verdriet en zorgen een manier vinden om nog te genieten van de tijd die ons rest en om het die harige schat zoveel mogelijk naar de zin te maken. Het zou niet eerlijk zijn tegenover de hond als we onszelf onderdompelen in verdriet voordat hij overleden is.
Daarom doe ik hier enkele suggesties die wellicht kunnen dienen als leidraad of handvat. Ik heb zelf al meerdere honden verloren en in de loop der jaren heb ik gemerkt dat dit zaken zijn die mij helpen bij de acceptatie en verwerking van het (ophanden zijnde) afscheid. Ieder kan er uiteraard voor zichzelf uithalen wat belangrijk of zinvol is.
– Foto’s en filmpjes
Maak zoveel mogelijk foto’s en filmpjes; creëer een beelddocument van het leven van je hond. Dankzij de moderne technologie is dit makkelijker dan ooit en bijna iedereen heeft tegenwoordig wel een smartphone bij de hand. Het hoeft hierbij niet altijd te gaan om bijzondere of opvallende situaties; juist de gewone, alledaagse momenten kunnen later heel waardevol blijken.
We zijn vaak zo gewend aan de aanwezigheid en het normale gedrag van onze honden dat we ons dit op het moment zelf niet beseffen maar als ze er niet meer zijn, kunnen deze fragmenten van hun leven ervoor zorgen dat we de speciale connectie weer voelen. Door de herkenning voel je ze weer even heel dicht bij je. Foto’s en filmpjes zullen er altijd zijn om naar terug te gaan. Je hóeft ze niet te bekijken maar het kán wel.
– Schrijf het op
Noteer alle details over je hond die je je maar kan bedenken, hoe klein of onbenullig ze ook lijken.
Om een voorbeeld te geven, enkele punten die ik heb opgeschreven – voor- en nadat hij ziek werd en overleed – over mijn onlangs overleden hond Connor: altijd zijn blik op me gericht, steeds vaker binnen liggen, apart zijn vers vlees geven in de schuur, zijn gekke zigzagplasjes, zijn malle, wat koehakkige loopje, elke dag zijn glucosamine geven, hem voor de nacht in zijn bench doen, in de laatste periode van zijn leven steeds vaker uit zichzelf naar me toe komen om geaaid te worden. (Ter aanvulling: Connor was een vrij gecompliceerde herplaatser die bij ons zijn oude dag mocht slijten.)
Als ik dit teruglees, herinner ik het me allemaal weer als de dag van gisteren. Ik vind het zo fijn om het me weer voor de geest te kunnen halen en het opschrijven helpt daarbij heel goed. Het zijn dingetjes die je normaal gesproken misschien zou vergeten of waar je niet meer zo bewust aan zou denken.
Het kan heel waardevol zijn om de nagedachtenis aan je hond op deze manier te eren en in ‘leven’ te houden. Naast het opschrijven van allerlei details kan je natuurlijk ook denken aan het noteren van dingen die je van je hond geleerd hebt of de betekenis die hij heeft gehad in je leven.
– Sociale media.
Hoewel sociale media zo hun schaduwkant hebben, kunnen ze heel nuttig zijn bij het omgaan met en verwerken van de verwarrende emoties die voortvloeien uit de begeleiding van een hond die niet meer het eeuwige leven heeft.
Door te delen waar je doorheen gaat of door gewoon wat foto’s of filmpjes te plaatsen van je hond, voel je je vaak minder alleen. Je kan daarbij werkelijk heel veel steun en kracht halen uit de reacties van mensen ‘aan de andere kant van het scherm’. Niet in de laatste plaats omdat het dikwijls lotgenoten betreft die iets soortgelijks hebben beleefd en daardoor heel goed begrijpen wat jij nu doormaakt.
– Breng bewust tijd samen door
Dit klinkt waarschijnlijk heel logisch maar het is zeker de moeite waard om nog even bij stil te staan. Breng wat extra quality time met hem door, jullie hebben dat allebei nodig. Probeer daarbij heel bewust te zijn van het moment en laat je niet afleiden door andere zaken.
Hou hem vast, knuffel hem (als hij dat zelf ook fijn vindt natuurlijk), luister naar zijn ademhaling, neem zijn geur in je op, fluister in zijn oren hoeveel je van hem houdt. Het is goed om af en toe weer even te genieten van het pure samenzijn en niet bezig te zijn met wat er gaat komen.
Blijf de dingen doen die jullie samen leuk vinden, voor zover dat nog gaat. Lichamelijk en geestelijk zal hij vermoedelijk wel veranderen door ouderdom of ziekte maar wellicht is het mogelijk met wat aanpassingen nog steeds dingen te doen waar hij plezier aan beleeft. Wees creatief, er is altijd wel iets te bedenken.
– Laat twijfels, spijt of schuldgevoel niet teveel toe
Maak je niet te druk over dingen die verkeerd zijn gegaan tijdens zijn leven of die je graag anders had willen doen. Iedereen maakt fouten en gedane zaken nemen geen keer. Het heeft geen zin om jezelf hiermee te kwellen, je hond heeft er niks aan en jij ook niet. Bedenk dat deze ervaringen bij het leven horen en dat ze jullie hebben gemaakt tot wie jullie nu zijn. Je leert van zowel de goede als de slechte momenten,
Ook in zijn laatste levensfase kan je erg twijfelen aan jezelf; zo kan je je afvragen of je het allemaal wel goed doet of je kan voor lastige keuzes komen te staan die ingrijpende gevolgen kunnen hebben. Misschien dat je later, als je terugkijkt, wel andere keuzes had willen maken en dat kan dan aan je gaan knagen.
Vergeet echter niet dat je ook maar een mens bent en dat je naar beste weten hebt gehandeld op basis van de informatie, de gevoelens en de gedachtes die je destijds had. Wees niet te hard voor jezelf, dat verdien je niet. Je hebt gedaan wat je in die situatie of op dat moment kon!
Tekst loopt door onder de foto
Tot slot
Het lijkt misschien vreemd om met bovenstaande zaken bezig te zijn terwijl je hond nog in leven is. Toch kan het enorm helpen bij het verwerkingsproces voor en na zijn overlijden. Het kan vreselijk moeilijk zijn om te zien hoe je hond langzaam – of juist snel – richting het einde gaat.
Door hem vast te leggen, te beschrijven, te delen en/of te ervaren kan je ervoor zorgen dat hij straks toch een beetje bij je blijft, al is het niet meer in fysieke vorm. Daarnaast besteed je zo waardevolle tijd met en aan hem, tijd die niemand jullie meer afpakt. Het zal het verdriet om het onvermijdelijke afscheid misschien niet verminderen maar het kan het wel iets draaglijker maken.
Vier hun leven
Zoals gezegd zijn de genoemde punten slechts suggesties. Misschien heb jij wel een hele andere manier om ermee om te gaan en dat is prima! Het belangrijkste is denk ik dat we ons beseffen dat de levens van onze honden het waard zijn om gevierd te worden en dat we dit kunnen doen door hen te gedenken zoals zij waren en van tijd tot tijd nog eens stil te staan bij al die onvergetelijke momenten. In je hoofd, op papier, op beeld of via anderen kan je herinneringen creëren en opslaan die later gemakkelijk toegankelijk zijn, zodat je niet te lang hoeft te zoeken om weer voor eventjes te ervaren hoe het was. Hoe hij was.
(Artikel verschenen in Onze Hond nummer 7, juli/augustus 2018)
Geweldige post voor elke dierenliefhebber. Hartelijk dank voor het delen en het goede werk te blijven doen.